Học thuyết tạng tượng theo y học cổ truyền

Hiện nay y học đang được chia thành y học hiện đại hay còn gọi là Tây y và y học cổ truyền hay còn gọi là Đông y. Y học hiện đại dựa vào giải phẫu, sinh lí, sinh lí bệnh để làm cơ sở nghiên cứu hoạt động của cơ thể con người và chữa bệnh. Còn Y học cổ truyền dựa vào các học thuyết đã được đúc kết từ hàng nghìn năm nói về hoạt động của cơ thể con người. Mặc dù vậy, cả hai nền y học này đều hướng đến một đích chung đó là bảo vệ sức khỏe của con người…

Con người dưới cách nhìn của y học cổ truyền

Y học cổ truyền phát triển và lí luận dựa theo các sự vật, hiện tượng của tự nhiên từ đó quy nạp thành các học thuyết như: Học thuyết âm dương, học thuyết ngũ hành, học thuyết thiên nhân hợp nhất, học thuyết kinh lạc, học thuyết vẫn khí, học thuyết tạng tượng… do đó mà YHCT mang tính trừu tượng.

Học thuyết tạng tượng và học thuyết kinh lạc là hai học thuyết quan trọng trong lí luận của y học cổ truyền để nghiên cứu về sự hoạt động của các tạng phủ và hệ thống kinh lạc cũng như các bộ phận khác trong cơ thể con người.

1. Học thuyết tạng tượng

– Tạng gồm ngũ tạng: Tâm, can, tì, phế, thận. Phủ gồm 6 phủ: Đởm, vị, đại trường, tam tiêu, tiểu trường và bàng quang.

Ảnh minh họa

– Tượng là chỉ các hoạt động xảy ra khi các tạng phủ hoạt động, trong các điều kiện bình thường và điều kiện bất thường (yếu tố gây bệnh), thái quá hay bất cập làm tổn thương sức khỏe thì đó là tình trạng bệnh lí, cần phải điều trị, điều hòa lại cơ thể.

1.1. Tinh, khí, huyết, tân dịch và thần

Theo y học cổ truyền, trong cơ thể con người có tinh, khí, huyết, tân dịch và thần là cơ sở vật chất cho hoạt động của các tạng phủ trong cơ thể.

Tinh: Là cơ sở vật chất của sự sống con người và các loại hoạt động cơ năng của cơ thể, là vật chất cơ bản cấu tạo nên ngũ tạng, lục phủ. Dựa vào nguồn gốc, chia tinh thành hai loại đó là:

Tinh tiên thiên: Do bố mẹ truyền cho.

Tinh hậu thiên: Được tạo thành từ chất dinh dưỡng của đồ ăn. Tinh hậu thiên do tì vị vận hóa, phân bố ở các tạng phủ nên còn được gọi là “tinh của tạng phủ”.

Tinh tiên thiên và tinh hậu thiên bổ sung cho nhau, sau khi quy nạp vào thận chúng tham gia vào việc sinh dục và phát dục của cơ thể. Tinh còn được gọi là chân âm, là cơ sở vật chất của nguyên khí nên còn được gọi là nguyên âm. Nguyên âm chống lại tà khí (yếu tố gây bệnh bên ngoài) giúp cho sự phát triển của cơ thể.

Khí: Là một thành phần cấu tạo của cơ thể, là chất cơ bản để duy trì sự sống của con người. Khí có tác dụng thúc đẩy huyết và các công năng tạng phủ kinh lạc hoạt động. Khí có mặt ở khắp nơi trong cơ thể, nguồn gốc của khí do tiên thiên hoặc hậu thiên tạo thành. Khí được chia thành 4 loại đó là: Nguyên khí, tông khí, dinh khí và vệ khí.

Nguyên khí: Còn gọi là sinh khí, chân khí, khí của chân nguyên do tinh tiên thiên sinh ra và được bổ sung không ngừng ở hậu thiên.

Tông khí: Là chỗ quỵ tụ, xuất phát, vận động của khí toàn thân

Dinh khí: Khí do chất tinh vi từ đồ ăn thức uống tạo thành.

Vệ khí bắt nguồn từ tiên thiên, do dương khí của thận sinh ra và bổ sung không ngừng bằng hậu thiên và có nhiệm vụ bảo vệ cơ thể khỏi ngoại tà xâm nhập.

Huyết: Được tạo thành từ chất tinh vi của thủy cốc được tì vị vận hóa, từ dinh khí đi trong mạch và tinh được tàng trữ ở thận sinh ra. Chính vì vậy huyết có quan hệ mật thiết với các tạng tì, phế, thận. Huyết được khí thúc đẩy, đi theo mạch nuôi dưỡng toàn thân, bên trong là tạng phủ, bên ngoài cờ cơ nhục, cân cốt.

Tân dịch: Là chất nước của cơ thể, trong đó chất trong gọi là tân, chất đục gọi là dịch. Tân dịch cũng có nguồn gốc từ chất dinh dưỡng của đồ ăn hóa ra. Tân đi toàn thân, tưới và nuôi dưỡng cho các tạng phủ, cơ nhục, kinh mạch, da và tạo thành huyết dịch, không ngừng bổ sung cho huyết dịch. Dịch bổ sung cho tinh, tủy, giúp cho khớp xương cử động dễ dàng, làm nhuận da lông.

Thần: Là hoạt động về tinh thần, ý thức và tư duy của con người, là biểu hiện bên ngoài của tinh, khí, huyết và tân dịch. Thần còn là sự biểu hiện ra bên ngoài của tình trạng sinh lí, bệnh lí của các tạng phủ bên trong cơ thể. Thần còn thì sống, thần kém thì bệnh tật, thần mất thì chết. Một người có khí huyết thịnh vượng, ngũ tạng lục phủ điều hòa thì tinh thần sung túc.

Tác giả: P’medic, nhà thuốc Quôc’ Dân